Wystawę „Historyczne kolonie i osiedla robotnicze w Sosnowcu” ze zbiorów Muzeum w Sosnowcu można już oglądąć w w Podziemiach Będzińskich. Planszowa ekspozycja obrazuje kolonie i osiedla robotnicze, powstałe na terenie Sosnowca w wyniku intensywnego rozwoju przemysłowego miasta w II połowie XIX wieku.

Wraz z rozbudową i rozwojem infrastruktury przemysłowej na terenie Sosnowca powstały nowe założenia architektoniczne, przeznaczone dla kadry kierowniczej, robotników oraz ich rodzin. Jest to typ budownictwa patronackiego, nierozerwalnie związanego z zakładami przemysłowymi, takimi jak huty, kopalnie węgla kamiennego oraz zakłady przemysłu włókienniczego. Do dziś na terenie Sosnowca zachowało się, w różnym stopniu, blisko 50 tego typu założeń. Na tle ówczesnej chaotycznej zabudowy miejskiej Sosnowca budownictwo przyzakładowe wyróżnia się pod względem uporządkowania i spójności przestrzennej oraz formalnej. Najczęściej sytuowano je w dzielnicach oddalonych znacznie od obecnego centrum miasta.

Najstarsze z osiedli, Henryków, powstało już w I połowie XIX w. Najmłodsze wznoszono jeszcze w latach 60. XX w. Kilka z zachowanych założeń i obiektów to prawdziwe perły architektoniczne. Zaliczyć do nich można dawny Dom Ludowy i ambulatorium osiedla w Ostrowach Górniczych wybudowane w stylu zakopiańskim z 1900 r., kolonię urzędniczą w Porąbce w stylu dworkowym z 1924 r., czy malowniczą kolonię urzędniczą Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Kotlarskich i Mechanicznych „W. Fitzner i K. Gamper” z początku XX w.

W zdecydowanej większości powstała infrastruktura mieszkaniowa to skupiska wielorodzinnych domów robotniczych, w swym charakterze porównywalna ze współczesnymi blokowiskami. W odróżnieniu od domów robotniczych, budynki urzędnicze i kadry kierowniczej charakteryzowały się wyższą estetyką i standardem socjalnym.

W wyniku intensywnej przebudowy miasta w latach 70. XX w. zniszczeniu uległy całe osiedla bądź ich fragmenty. Większość z zachowanych domów patronackich do dziś służy mieszkańcom. Obecnie charakteryzuje je niższy standard socjalny, a czasem postępująca dewastacja wielu lokali i budynków. Niektóre z osiedli podlegają modernizacji i remontom, przy zachowaniu swojego własnego, indywidualnego charakteru.

(s)

foto.: Bartosz Gawlik