Sosnowieckie Muzeum w Pałacu Schoena, zaledwie tydzień po rozpoczęciu sezonu, zaprasza na kolejny wernisaż. W czwartek, 12 września, o godz. 18.00 zostanie otwarta rocznicowa  wystawa pn. „Kiedy Brynica i Przemsza łączyły. Sosnowiec i I Powstanie Śląskie – w 100. rocznicę insurekcji”.

– W chwili, gdy Górnoślązacy szykowali się do walki o włączenie ich ziemi do odradzającego się państwa polskiego, Zagłębie Dąbrowskie i leżący nad granicą Sosnowiec stał się naturalnym zapleczem dla ich działań i łącznikiem w kontaktach z Warszawą – przypomina kustosz Joanna Kunysz z Działu Edukacyjno-Promocyjnego.  – Już w marcu 1919 roku w Sosnowcu ulokowała się ekspozytura Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, w maju 1919 Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej z Bytomia. Pomocy Górnoślązakom udzielano także po wybuchu I powstania. W pałacu Oskara Schoena przy ulicy 1 Maja, gdzie dzisiaj ma siedzibę sąd, mieściło się dowództwo sił powstańczych – dodaje.

Pojawiły się nawet koncepcje utworzenia oddziałów złożonych z Zagłębiaków,  czynnej interwencji domagał się od władz centralnych magistrat Sosnowca. Powstanie jednak  zakończyło się przegraną i ucieczką żołnierzy przed represjami na teren Polski. Także w czasie kolejnego zrywu powstańczego wspomagano działania Górnoślązaków. W lutym 1920 r. utworzono Komitet Plebiscytowy Zagłębia Dąbrowskiego. W III powstaniu Zagłębie stało się wielkim zapleczem zaopatrzeniowym dla walczących. Już od stycznia 1921 r., najpierw w Grodźcu, a potem w Sosnowcu, mieściła się kwatera Dowództwa Obrony Plebiscytu. W Sosnowcu ulokowano również Ekspozyturę Związku Przyjaciół Górnego Śląska i Centralny Komitet Pomocy Górnoślązakom, na czele którego stanął prezydent miasta Robert Niersee. Z inicjatywy Wojska Polskiego wzdłuż granicy, po zagłębiowskiej stronie, lokowano magazyny z bronią i amunicją. Tutaj także formowały się  powstańcze oddziały, Zagłębie było ich zapleczem wojskowym i logistycznym. W obawie przed represjami chroniły się tysiące Ślązaków, dla których organizowano prowizoryczne obozy i szpitale. Był to czas, kiedy podział na mieszkających w Zagłębiu i na Górnym Śląsku nie istniał.

– O tamtych wydarzeniach sprzed stu lat opowiada nasza wystawa, która potrwa do 31 października – mówi Joanna Kunysz. – Zaprezentowano  na niej zarówno dokumenty, zdjęcia, jak i odznaczenia z epoki. Narracja została poprowadzona od wybuchu I Powstania Śląskiego, poprzez kolejne zrywy i plebiscyt, by zakończyć spojrzeniem na tamte dni z współczesnej perspektywy.

Zgromadzone eksponaty pochodzą ze zbiorów: Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu, Archiwum Państwowego i  Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Muzeum Czynu Powstańczego na Górze św. Anny, Oddział Muzeum Śląska Opolskiego, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Miasta Mysłowice i Narodowego Archiwum Cyfrowego. Organizatorami są Pałac Schoena Muzeum w Sosnowcu i Instytut Zagłębia Dąbrowskiego pod opieką kuratorów: prof. dr hab. Dariusza Nawrota, Anny Makarskiej oraz Ewy Wojtoń.

Wydarzeniem towarzyszącym jest tematyczna wystawa planszowa, która zostanie zaprezentowana w przestrzeni publicznej Sosnowca, Czeladzi, Będzina, Dąbrowy Górniczej, Zawiercia oraz Katowic i Świętochłowic. Przygotowano ponadto bezpłatny katalog, dostępny także w wersji on-line. Natomiast 3 października o godz. 10.30, przy ul. Chemicznej 12,  odbędzie się konferencja naukowa na temat roli Zagłębia w okresie śląskich  powstań. Na wszystkie spotkania wstęp wolny.

Projekt został z realizowany we współpracy z Regionalnym Instytutem Kultury w Katowicach, Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach, Muzeum Miejskim „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej, Muzeum „Saturn” w Czeladzi, Muzeum Zagłębia w Będzinie, Miejską i Powiatową Biblioteką Publiczną w Zawierciu, Miejsko-Gminnym Centrum Kultury, Sportu i Turystyki w Siewierzu oraz Miejskim Ośrodkiem Kultury w Sławkowie.

Ekspozycję dofinansowano z  projektu „Zagłębie Powstań Śląskich” ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-22” w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”. Katalog został wydany z okazji organizacji obchodów 100. rocznicy I Powstania Śląskiego przez Pałac Schoena Muzeum w Sosnowcu, a dofinansowany z dotacji celowej z budżetu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii oraz Gminy Sosnowiec.

Teresa Stokłosa